Varen in oorlogstijd

Een gezellig, leuk en informatief Scheepvaartforum
Theo Horsten (R.I.P.)

Varen in oorlogstijd

Bericht door Theo Horsten (R.I.P.) »

Regelmatig wordt er verspreid over de verschillende topics geschreven over de koopvaardij tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zoals bekend heeft dat onderwerp mijn grote belangstelling en dat dan vooral in verband met de duikbootoorlog.
Vandaag kwam ik tussen wat papieren die mijn vader heeft nagelaten een krantenknipsel tegen waar ik graag iets over op het forum wilde schrijven. Toen kwam de gedachte bij me op om daar een apart topic over te starten. Ik had daarbij iets in mijn hoofd als: "De Koopvaardij tijdens de Tweede Wereldoorlog", maar na overleg met de directie van deze site, leek het beter om daar "Scheepvaart tijdens de Tweede Wereldoorlog" van te maken, om het zodoende niet te beperken tot de koopvaardij, maar ook de sleepvaart, de visserij en de binnenvaart erbij te betrekken als dat zo uitkomt. Dat was een goed idee van Jos.

Nu wil het geval dat er ook nogal eens een foto van een schip langskomt dat ook tijdens de Eerste Wereldoorlog heeft gevaren. Tijdens die Eerste Wereldoorlog was Nederland dan wel neutraal, maar desondanks hebben maar liefst 182 schepen tussen 1914 en 1918 met Duitse onderzeeboten te maken gehad. Die zijn lang niet allemaal gezonken, maar er is dus wel zo het een en ander gebeurd.

Neem nu deze...

Afbeelding

De BATAVIER V van Müller.
1569 brt
Gebouwd in 1902 bij Gourlay Bros. & Co., Dundee
(Ergens ging het over dekkraantjes: die had de Batavier V dus in 1902 al.)

Dit was het eerste Nederlandse slachtoffer.
Op 18 maart 1915 werd ze, terwijl ze onderweg was van Rotterdam naar Londen, aangehouden door de U-28 onder commando van Freiherr Georg-Günther von Forstner. Wat een mooie namen hadden die mannen toen. :-D
Anyway, ze werd als prijsschip opgebracht naar Zeebrugge in het door de Duitsers bezette België. Op weg naar binnen door het mijnenveld, werden vanaf de batavier de U-28 en de loodsboot W-2 gefotografeerd. Toch een curiositeit, zo'n oud plaatje.

Afbeelding

Na een protest van de Nederlandse regering werd ze in september door een "prijshof" weer vrijgelaten waarna ze op 16 mei 1916, onderweg van Londen naar Rotterdam, bij de Inner Gabbard op een door de UC-6 gelegde mijn liep en zonk. Hierbij kwamen drie bemanningsleden en een Amerikaanse passagier om het leven.

Dit allemaal in aanmerking genomen, leek het me best interessant om het topic nog wat ruimer te maken, reden waarom ik Varen in oorlogstijd als titel heb gekozen. Daar kunnen we mee vooruit, dacht ik zo.

Maar nu dus de aanleiding voor het starten van dit topic.

Al voordat Nederland op 10 mei 1940 betrokken raakte bij de Tweede Wereldoorlog, gingen er verschillende schepen verloren. Zo verdwenen in maart 1940 drie schepen spoorloos op de Noordzee. Dat waren de Rijnstroom van de HSM, de Grutto van Smith & Van Ommeren en de Vecht van Vinke Houtvaart. Niemand wist wat er met deze schepen gebeurd was. Ze konden getorpedeerd zijn of op een mijn gelopen, maar ook gingen er geruchten dat ze aangehouden waren en dat de bemanning van boord was gehaald.
Hier het krantenknipsel dat ik tussen de papieren van mijn vader vond. Een foto uit de krant van 7 maart 1940, toen de Grutto vermist werd.

Afbeelding

De bijna zeventig jaar oude foto doet me iets. Om een of andere reden vind ik het een aandoenlijke foto. Zeven doodgewone kerels op een rijtje. Als je goed kijkt, zie je dat hun handen naar werken staan. Maar wat er precies met het schip gebeurd was, wist dus niemand. Op 29 maart spoelden twee lijken aan; dat van matroos B. van der Spek bij Callantsoog en dat van de 1ste stuurman R. Teensma - derde van rechts - op Texel bij paal 9.

Pas na de Tweede Wereldoorlog, toen de Duitse archieven en de oorlogsdagboeken van de onderzeebootcommandanten beschikbaar kwamen, kon worden vastgesteld wat er gebeurd was. Toen bleek dat zowel de Rijnstroom als de Grutto waren getorpedeerd door de U-17 onder Udo Behrens. De Rijnstroom op 2 maart 1940 en de Grutto op 8 maart 1940.

Hieronder de GRUTTO

Afbeelding

Bij deze opening laat ik het vooreerst, maar er is stof te over.

ferryvaneeuwen
Berichten: 2676
Lid geworden op: 25 nov 2004 22:59
Locatie: Krimpen a/d IJssel
Contacteer:

Re: Varen in oorlogstijd

Bericht door ferryvaneeuwen »

Mijn baas indertijd bij Radio Holland Rotterdam was Kerkhof. Hij had de hele oorlog buiten gevaren. Zeven jaren van huis. Tijdens de WWII voer hij aan boord van de Shelltanker Taria, een in 1939 gebouwd snelvarend schip. Die vijf jaren in volle oorlogstijd heeft hij zowaar overleefd en dat op een tanker. Hij en ook anderen noemden dit dan dat je 'gelukkig gevaren' had.

Afbeelding

Zoals zovelen kon hij moeilijk over die tijd praten. Maar soms ontsnapte er toch wat. De angst voor de U-boten was zeer groot. Hij vertelde dat hij eigenlijk die hele periode altijd met zijn zwemvest aan ging slapen..... Hij is diverse malen aangevallen door U-boten en fernbomber in de Atlantic maar dit liep altijd min of meer goed af. Het schip werd wel getroffen maar dikwijls ontploften de bommen domweg niet en bleven in het dek steken!

Afbeelding

Het ronkende propandaverhaal van zo'n aanval is hierrr te lezen. In het verhaal is te lezen dat Kerkhof een SOS uitzendt naar aanleiding van de aanval:
As they fly on they hear the tanker's SOS. It is the 10,354 ton tanker "Taria," first put in service by the Dutch in 1939. It is one of the largest and newest British tankers. It carried 15,000 tons of oil from the United States to England. But the 15,000 tons are now floating in the ocean. The mission in the storm was worth it. The loss of the "Taria" and its valuable cargo will be a painful blow for Mr. Churchill. The ship is lost; it is too seriously damaged to reach port.
Het laatste klopt dus niet, het schip kon gewoon verder varen.

Het convooi HX 169 bestaande uit 36 schepen dat op 8 januari 1942 van Halifax naar Liverpool vertrok waar het 23 januari arriveerde en waar ook de Taria deel van uitmaakte wordt op het internet vermeld.

De hele periode was voor hem een traumatische ervaring. Zo'n vijftig jaar had hij een dagelijks nachtmerrie waarin hij in de radiohut gevangen gehouden werd door een leeuw. Hij probeerde naar links en naar rechts te ontsnappen maar de leeuw pareerde dat altijd. Het was waarschijnlijk symbolische voor het opgesloten zijn op een tanker die elke moment getorpedeerd kon worden. Merkwaardigerwijs hield de droom kort voor zijn overlijden van de ene op de andere dag op..... Die rust was dus van korte duur.

Na zeven jaar kwam hij heelhuis thuis waar zijn verloofde al die tijd op hem gewacht had. Hij moest binnen een maand weer varen op straffe van opsluiting in het cachot en dit vanwege de vaarplicht...... Hartelozer kan eigenlijk niet.

Zelf heb ik op de Ondina gevaren. Deze raakte in gevecht met twee Japanse hulpkruisers en werd daarbij zwaar beschadigd, maar wist één van de twee Jappen, de Hokoku Maru, tot zinken te brengen met het enkele kanon op het achterschip! Wel kwam kapitein Horsman bij een treffer op het brugdek om het leven.

Afbeelding

Het schilderij van deze dappere daad hing in het trappenhuis van de nieuwe Ondina waarop ik voer.

Afbeelding

Het verhaal staat op mijn website onder Ondina en dan klikken op War Time Ondina.

Ik heb ook nog gevaren op de Mijdrecht die in de oorlog op haar beurt - na door een torpedo getroffen te zijn - de U-70 aanviel, ramde en tot zinken bracht! Vermeldenswaard nog is dat radio officier van den Berg aan het roer stond tijdens de ramoperatie. Ja, je kan nu eenmaal niet buiten die gasten, vooral niet als het moeilijk wordt....

Afbeelding

Afbeelding

De shabby looking Mijdrecht in oorlogstijd of het waren misschien wel camouflagekleuren.

Kapitein Swart en hwtk van der Wilt ontvingen voor hun verdienste het Bronzen Kruis. Een niet al te uitbundige beloning voor hun daad maar zo gaat dat met non-military peopletjes. Pas in 1948 werd er een bronzen herinneringsplaat aan het schip geschonken. Helaas was kapitein Swart toen al overleden.

Ferry
Roy
Berichten: 12721
Lid geworden op: 29 jan 2005 22:19
Locatie: Den Helder

Re: Varen in oorlogstijd

Bericht door Roy »

Ik wens dit topic een lang leven, opdat het maar veel voor het voetlicht moge brengen wat de Nederlandse koopvaardij onder uiterst moeilijke omstandigheden gepresteerd heeft.
Een ere saluut aan al die genen dit mee hebben moeten maken en waar velen het hoogste offer voor gebracht hebben.
Ik hoop dat de N.P.S. in het Hilversumse hier wat van op kan / wil steken. Dit, ondanks de goed gedokumenteerde 9 delige serie "De Oorlog".

Toch, m.v.g. Roy
Een individu weet meer niet dan wel.
Laat dat a.u.b. zo blijven................
Gebruikersavatar
Harry G. Hogeboom
Berichten: 14358
Lid geworden op: 22 jul 2004 02:07
Locatie: Canada

Re: Varen in oorlogstijd

Bericht door Harry G. Hogeboom »

Dit, ondanks de goed gedokumenteerde 9 delige serie "De Oorlog".
Hallo Theo,

Een hele goede zet.....als jou exclusieve literair agent voor Noord Amerika en omstreken voel ik me enigzins gekwetst dat ik zelf niet zo'n goed idee had, maar ja, daarvoor ben jij ook "schrijver".......( vroeger op de bok had je de tijd om dit soort hobbies verder te ontwikkelen terwijl "wij" stonden te buffelen...... :roll: )
Ik heb gisteren nog gesproken met een oude (letterlijk!) collega van je met de welluidende naam van "Angus" die o.a. nog onlangs hier een lezing heeft gegeven over " Koopvaardij logistiek in WW2". Hij stuurde mij een kopie van zijn verhaaltje en in het bijgaande briefje-26-11-2009- schrijft hij o.a.
" Before I went to sea in 1943, I lived on an island in the Firth of Clyde".........hij schrijft ook over de " Volendam" die Engelse schoolkinderen naar Canada evacueerde en werd getorpedeerd - gat in de boeg- en bij hem in de buurt binnen werd gehaald en vervolgens daar maanden voor anker lag........
" Later as I sailed in convoys, I sailed with quite a few Dutch ships.We felt for the seafarers who could not go home to thier families at the end of a trip, the way we could" Ik zal je die lezing en brief sturen voor je archief als je wilt.

Dit onderwerp doet me denken aan mijn oud ( en OOK OUD) kollega hier op Halifax Scheepswerf in de 1990ties Dhr. Chris W. die gedurende WW2 op Engelse onderzeeboten heeft gevaren en me eens het e.e.a. vertelde over dieptebommen, maar dan van het perspectief van de personen die IN de onderzee-er zitten..............

Roy, ik weet geen moer af van die serie getiteld "Oorlog" maar heb een artikeltje gelezen -meen hier op Kombuis gepubliceerd??- waar duidelijk in werd gesteld door "een kenner??" dat " de aktiviteiten van de Koopvaardij in WW2 " daar " schitteren door TOTALE afwezigheid" ( of woorden van die strekking) ........ALS dat een juiste observatie is, dan lijkt me dat dus niet zo goed gedokumenteerd.......
MVG HGH.
"Don't sweat the small stuff"
msjansje1900

Re: Varen in oorlogstijd

Bericht door msjansje1900 »

Een goede morgen heren.
Gideon van Baalen heeft in 1899 de werf Pannevis in Alphen a/d Rijn opdracht gegeven om voor zijn zoon Coenraad Gideon het motorschip Jansje te bouwen.

25 mei 1900 is de Jansje opgenomen in het kadaster te Rotterdam.

Van 1900 tot 1976 heeft de Jansje actief deelgenomen aan de beurtvaart tussen Maassluis en Rotterdam. Een beurtschip is een vrachtwagen van nu. Er werden zowel kolen als zelfs tafels en stoelen, haring en verdere etenswaren in vervoerd en verder eigenlijk alles wat daarnaast vervoerd moest worden.

Een leuke anekdote is misschien nog dat in de oorlog het schip actief was voor de voedselvoorziening tussen Maassluis en Rotterdam. Op een dag werd de Jansje gevorderd door de Duitsers en de bemanning moest eraf. Zo zijn twee van de bemanningsleden gaan lopen van Dordrecht naar Maassluis. Thuis aangekomen en alles te hebben verteld zei hun vader (eigenaar van het schip), ga maar terug naar Dordrecht want dat schip ligt er nog. Toen zij aankwamen op de plek waar zij de Jansje hadden achtergelaten lag het schip er nog gewoon, en geen Duitser op te bekennen. De Duitsers konden de motor van de Jansje niet aan de praat krijgen omdat er een te oude motor in stond, en hebben het schip verlaten.

http://msjansje.nl/

Groetjes Marnix.
Bijlagen
MS Jansje.
MS Jansje.
jansje1.jpg (8.29 KiB) 22254 keer bekeken
Theo Horsten (R.I.P.)

Re: Varen in oorlogstijd

Bericht door Theo Horsten (R.I.P.) »

Bedankt voor de bijdragen! Zelf ben ik van plan om het, nu ik toch met die drie schepen van vóór 10 mei 1940 begonnen ben, een beetje systematisch en chronologisch aan te pakken, maar daar hoeft verder niemand zich iets van aan te trekken, dat spreekt. We zijn geen ambtenaren en ook geen boekhouders. ;)
Zo nu en dan zal ik ook een sprong terug maken naar de Eerste Wereldoorlog als ik iets tegenkom dat me ook voor anderen interessant lijkt. Zoals bijvoorbeeld die BATAVIER V, het eerste Nederlandse schip dat in 1915 met de Duitse onderzeeboten te maken kreeg.

Over de serie "De oorlog", die ik met belangstelling volg, heb ik nog eens goed nagedacht. Ik ben tot de conclusie dat het niet zo vreemd is dat de koopvaardij daarin volledig ontbreekt en misschien was het me daardoor ook niet direct opgevallen, zoals ik eerder ergens anders schreef. De serie focust op de mensen in Nederland; hoe die de oorlog meemaakten. Aan het verzet wordt nauwelijks aandacht besteedt en ook Marine, Landmacht en Luchtmacht worden niet of nauwelijks genoemd. Het is eenvoudig een andere benadering van het onderwerp. Zelf zie ik er veel in terug wat ik herken en heb meegemaakt.
Wat ik wel als een fout heb ervaren, is het feit dat het door Walraven van Hall opgezette Steunfonds wel heel even ter sprake kwam, maar de Zeemanspot niet. Dat valt mij dan zo duidelijk op, terwijl anderen dan weer zullen zeggen dat Walraven van Hall zélf wel wat meer aandacht verdiend had. Het Steunfonds werd gesticht om mensen die de gevolgen van de slechts twee dagen durende Februaristaking van 25 en 26 februari 1941 ondervonden, financieel te steunen. De Zeemanspot deed hetzelfde voor de gezinnen van de zeevarenden die in geallieerde dienst voeren. In april 1941 moesten de rederijen op last van de Duitse bezetter alle betalingen aan de familieleden van deze mensen staken.

Wie na de oorlog met een schip in Nederland terugkeerde, had recht op 60 dagen buitengewoon verlof met behoud van gage met daarbij een bepaald bedrag aan voedinggeld. Dit was al op 21 september 1944 in Londen bij Koninklijk Besluit bepaald, een regeling die getroffen was: ”met het oog op herstel van gezins- en familieverband na thuiskomst.” Dit stond bekend als het “Kerstensverlof”, genoemd naar de minister van Handel, Nijverheid en Scheepvaart in het Londense kabinet, P.A. Kerstens.

Maar de Vaarplichtwet was dus nog steeds van kracht; die werd pas in februari 1946 opgeschort. Dat was niet zo verwonderlijk. De oorlog in de Pacific duurde aanvankelijk nog voort en ook nadat die afgelopen was, moest er nog gevaren worden om Nederland te bevoorraden. Dat zou onmogelijk zijn geweest als iedereen en bloc aan de wal was gestapt.
Mijn vader kwam eind oktober 1945 thuis na een afwezigheid van 6 jaar en 15 dagen. Na zijn zestig dagen verlof moest hij gaan bijwerken. Nadat de vaarplicht in februari '46 was opgeheven, nam hij ontslag bij de Rotterdamsche Lloyd en ging in april naar Philips in Eindhoven.

Anderzijds waren er nogal wat mensen die alweer naar zee gingen voordat hun verlof vertreken was. Voor velen viel de ontvangst in Holland nogal tegen, maar dat is een verhaal apart.

Hierna wil ik terugkeren na die maanden voordat Nederland daadwerkelijk bij de oorlog betrokken raakte, maar dat vergt enige voorbereiding.
ferryvaneeuwen
Berichten: 2676
Lid geworden op: 25 nov 2004 22:59
Locatie: Krimpen a/d IJssel
Contacteer:

Re: Varen in oorlogstijd

Bericht door ferryvaneeuwen »

Naar aanleiding van dit onderwerp heb ik nog eens "Battle of the Atlantic - Verliezen" opgezocht. Hier is heel veel goede en interessante informatie te verkrijgen. Ik vind het persoonlijk nog steeds jammer dat dit onderwerp op een gegeven moment werd afgesloten.

Ferry
Gebruikersavatar
Harry G. Hogeboom
Berichten: 14358
Lid geworden op: 22 jul 2004 02:07
Locatie: Canada

Re: Varen in oorlogstijd

Bericht door Harry G. Hogeboom »

Hallo Theo et all,

Het opzetten van deze Kombuispraat "Pagina" doet mij uiteraard weer denken aan m'n ouwe vriend Jan Hendrik Timmerman uit Blokzijl -In Memoriam- die de hele oorlog voer en " het een en ander meemaakte" net als je vader en velen; bij verschillende voorgaande gelegenheden heb ik dit al wel eerder opgebracht.

Jan was niet alleen een kollega zeeman en hele goede vriend van ons maar OOK, en misschien zelfs wel "meer" een representant van al zijn en onze kollega's die " in de oorlog voeren" en de velen die niet terug kwamen. Ik kom wellicht in de komende tijd nog wel eens terug hier met een chronologisch overzicht van Jan zijn reizen in WW2.

Ik zat net nog weer eens door de verschillende klappers met dokumentatie betreffende Jan's reizen te spitten. ( Dokumentatie die ik voor een niet gering deel heb kunnen achterhalen door de geweldige hulp van Henk Meurs)

Ik vond daar het boekje:

" Oorlog op Zee" dagboek van Uilke Brolsema 1939-1944.
ISBN 90-802376-1-2.

Dit boekje zat bij de paperassen welke ik ontving na het overlijden van Jan Timmerman, want Jan en Uilke hadden "samen gevaren" op de befaamde Shell tanker " Antonia" ten tijde van de Noord Afrikaanse operaties in de Middellandse Zee-1942-1943 periode. Op dit moment weet ik niet meer precies "hoelang en hoever" maar dat is ook minder belangrijk, ik wil even de aandacht op dit unieke stukje WW2 zeelieden geschiedenis vestigen. Het boekje is nog wel te koop zag ik net op het Internet.
MVG HGH.
"Don't sweat the small stuff"
Theo Horsten (R.I.P.)

Re: Varen in oorlogstijd

Bericht door Theo Horsten (R.I.P.) »

Bedankt voor de tip, Harry. Ik heb het direct besteld. Voor 5 euro "als nieuw", daar kan een mens niet op bezuinigen. :)
Het is pas van 1995, zie ik. De bibliotheek raakt nooit vol. Wel begin ik me geleidelijk aan zorgen te maken wat er na mijn dood van terecht zal komen.

Afbeelding

Dit is alleen de hoek "Oorlog" en dat lijkt het dan ook. :roll:
Wat een zootje.

Denk niet dat ik zit te suffen omdat ik niet met een volgende bijdrage kom, maar ik zit te wachten op toestemming om een foto te plaatsen. Ik doe dat graag allemaal zo netjes mogelijk. Bovendien geeft het me de kans om goed na te denken. Ferry's verwijzing naar het oude topic "Battle of the Atlantic - Verliezen", heeft me voorzichtig gemaakt. Historie moet je naar mijn mening objectief benaderen zonder standpunten in te nemen. Dat is iets anders dan een zaak vanuit verschillende gezichtspunten bezien en (trachten te) beoordelen. Ik zei het ergens anders al en het is natuurlijk een waarheid als een koe, maar hoe meer je je in de geschiedenis verdiept, hoe meer je een zaak van verschillende kanten gaat bekijken en hoe vaker je tot de conclusie komt dat het niet is zoals je altijd had gedacht of had gehoord. Zwart-wit bestaat niet.

Tot later.
vianne

Re: Varen in oorlogstijd

Bericht door vianne »

Heren,

Na een tijdje twijfelen, zet ik dan nu toch maar de stap, en plaats een bericht op jullie mooie forum. Jaren geleden ben ik allerlei dingen gaan opschrijven over familie voor mijn kinderen. Mijn opa had daarin een belangrijke plaats. Eerst had hij gevaren voor de Rotterdamsche Lloyd, en in de oorlog op koopvaardijschepen. Meer wist ik toen niet, dus ben ik gaan zoeken. Op internet, in boeken, en archieven. Ik hoorde mijn ooms en tantes uit voor flintertjes informatie. Via Henk Meurs heb ik de registerkaart, en Ship Movement Cards en stukjes Crew Lists uit de archieven in Engeland. Ik ben al een heel eind en heb de jaren 40-45 grotendeels kunnen invullen, maar ik blijf met vragen zitten, zoals bijvoorbeeld over de werking van de Dutch Reserve Pool.
Kunnen jullie (en nog belangrijker: willen jullie) me verder helpen?
Kan ik mijn vragen in dit forum posten, of liever ergens anders?

Met vriendelijke groet,

Elise


Plaats reactie