De Groningse taal

Hier kan iedereen alles plaatsen over zaken die actueel en interessant zijn, maar niets met scheepvaart te maken hebben.
Theo Horsten (R.I.P.)

De Groningse taal

Bericht door Theo Horsten (R.I.P.) »

Van kindsbeen af ben ik vertrouwd met de Groningse taal. Mijn moeder kwam uit Delfzijl. Tijdens de oorlog woonden we samen met mijn tante - mijn moeders zuster - in één huis in Overschie, net buiten Rotterdam. Zowel mijn vader als mijn oom voeren bij de Rotterdamsche Lloyd en waren weg en vanwege de aanhoudende bombardementen hadden we het Westen van Rotterdam verlaten en waren naar Overschie getrokken. In die jaren werd er thuis alleen maar Gronings gesproken en al pikte ik dat - in tegenstelling tot mijn oudere zuster - zelf niet op, het werd me uiteraard wel vertrouwd. Nou, ja, later voer ik op de Groninger kustvaart en tussen 1970 en 1983 woonde ik ook nog in Delfzijl. Ik spreek nog altijd geen Gronings, al zou ik dat, als ik dat wilde, vast wel kunnen, maar ik wil alleen maar duidelijk maken dat de Groninger taal voor mij weinig geheimen heeft. Het is zelfs zo dat ik me er telkens weer over verbaasde als bleek dat sommige mensen er echt helemaal niets van verstonden. Tot zover mijn inleiding.

Afbeelding

Vorige week reed ik over "'t Hoogelaand", het platteland van noordoost-Groningen, weids onder een stralende zon. Het land dat Jos Komen ons telkens weer met zijn prachtige foto's toont. Een eindeloos, vlak land en eindeloos mooi onder die zon, zo'n moment dat je met weemoed doet beseffen dat het leven niet eindeloos is. Ik had Radio Noord aanstaan en opeens klonk daar Le Plat Pays, het prachtige chanson van Jaques Brel: Mijn vlakke land, maar nu gezongen in het Gronings. Dat was werkelijk ontroerend mooi. Gronings is een heel mooie taal om in te zingen en vooral het Franse chanson klinkt in het Gronings zo mooi omdat - hoe vreemd het misschien mag klinken - de klanken, de toon van de Groningse taal, veel overeenkomsten vertonen met het Frans. Ik had geen idee wie het zong, maar ik wist heel zeker dat ik die uitvoering wilde hebben en dus 's avonds een mail gestuurd naar RTV Noord, met de naam van het programma en de tijd en de vraag wie dat wel was. Zoals altijd antwoordden de mensen van RTV Noord bijna per omgaand en wisten me te vertellen dat dit werd gezongen door Lianne Abeln, een naam die mij voordien onbekend was, maar die een zangeres blijkt te zijn die wordt beschouwd als de Grand Old Lady van de Groninger streekmuziek. Ze is intussen 71 jaar oud, vierde in 2006 haar 50-jarig jubileum en treedt nog steeds op.

Afbeelding

Luister hier naar Mien Slichte Laand

en lees de tekst mee...

Mien Slichte Laand

Mit braide waddenzee veur leste kweller sliek
En blokken van bazalt aan t voutenend van diek
En t knoesterege haart dat zeldzoam opengait
As over sloot en laand de regen keuning kraait
Mit westewiend, dij deelslagt over dörp en stad
Ien ain palet van gries, doar nooit veul kleur ien zat
Dit slichte laand dat mienent is

Mit kerken op n wier as hoogste heuveltoppen
En torenklokken dij vergees de mensen kloppen
Noar lege, koale kerk en baanken, haard en recht
Ien kolle wintertied, dij onner t vraispunt legt
Mit haarde oostewiend dij sikkom oam ofsnidt
Mit snijvlokken dwirrelnd, speuls en teer en wit
Over dit laand dat mienent is

Mit lege wolkenlucht dij aanstörmt mit het tij
Mit mist en dook en damp, dij toudekt as n vlij
Dij minsen luddek moakt en veul onzichtboar moakt
Mit hoge wolkenlucht, dij vol mit monsters voart
Mit haarde noordewiend, dij ales striemt en schudt
Dij t loug gain meelie gunt en ales kroaken dut
Van t slichte laand dat mienent is

Moar as de veurjoarszun deur witte wolken brekt
Dit rieke, rije laand zien mooiste vlaag oetstekt
As ien de junimoand t zunschienkoren trilt
As wichter lachend tougeven, onweerstoanboar mild
As Stad en Ommelaand flustern ien zudewiend
Dat min, woar min ook gait, t naars mooier viendt
Din zingt mien laand, mien slichte laand


Tekst: D.Hartsema
Muziek: J. Brel.

Ik vind dat onuitsprekelijk mooi, werkelijk waar. De tekst heeft voor mij weinig geheimen en niemand hoeft zich geroepen te voelen om die voor mij in het Nederlands te vertalen. Ik bedoel: ik weet wat "loug" en "luddek" is, wat "sikkom" betekent en wat "dook" is en "n vlij". En juist omdat ik dat allemaal weet en begrijp en zo mooi vind, zou ik ook die paar woorden graag uitgelegd willen hebben die me vreemd zijn. Ik kan naar de betekenis gissen en ik voel ook wel aan wat er bedoeld wordt, maar ik zou dat graag bevestigd zien. Vandaar dat ik hierbij de hulp inroep van de échte kenners van de Groninger taal, de "native speakers", zogezegd, misschien mensen "oet t loug". Veel is het niet, dus dat moet een simpele zaak zijn.

Het gaat om de allereerste regel van het eerste couplet: Mit braide waddenzee veur leste kweller sliek.
Ik weet wat een kwelder is, maar hoe moet ik dat "veur leste kweller sliek" begrijpen?

En in datzelfde eerste couplet: Mit westewiend, dij deelslagt over dörp en stad

Dat "deelslagt", daar kom ik niet uit. In de prachtige Nederlandse vertaling die Ernst van Altena in 1962 maakte van het originele Le Plat Pays van Brel, gaat dat eerste couplet aldus:

Wanneer de Noordzee koppig breekt aan hoge duinen
En witte vlokken schuim uiteen slaan op de kruinen
Wanneer de norse vloed beukt op het zwart basalt
En over dijk en duin de grijze nevel valt
Wanneer bij eb het strand woest is als een woestijn
En natte westenwinden gieren van venijn
Dan vecht mijn land, mijn vlakke land.


En in het derde couplet staat:

Wanneer de noordenwind de vlakte vierendeelt
Wanneer de noordenwind er onze adem steelt
Dan kraakt mijn land, mijn vlakke land


Vandaar dat ik dat "deelslagt" in verband bracht met "vierendelen", alleen vind ik dat voor de westenwind minder passend. Kortom: ik weet het gewoon niet; ik kom er niet uit. Wie helpt me met die paar woorden? Geniet intussen van dit prachtige lied door Lianne Abeln.

Hier Mijn vlakke land in het Nederlands gezongen door de meester zelf, Jaques Brel.

HarryW
Berichten: 178
Lid geworden op: 20 mei 2005 11:11
Locatie: N Drenthe

Re: De Groningse taal

Bericht door HarryW »

Hallo Theo,

Alhoewel mijn Gronings niet zo goed is betekent "deelslagt" volgens mij neerslaan.

Met vriendelijke groet,
Harry
Thank You, till the next time Bye Bye
Theo Horsten (R.I.P.)

Re: De Groningse taal

Bericht door Theo Horsten (R.I.P.) »

Dat zou best eens kunnen, Harry.
"De westenwind ie neerslaat over dorp en stad".
Bedankt. Wie weet komt er nog een bevestiging.
Hannes
Berichten: 1061
Lid geworden op: 05 jul 2008 13:31
Locatie: Ostfreesland
Contacteer:

Re: De Groningse taal

Bericht door Hannes »

Ik denk dat Harry bijna goed zit.

Het lijkt veel op het platduitse "daal slaan" (uitgesproken als daul slaun) wat neerslaan betekend.
Deelslagt komt enigzins met daal sleit (uitgesproken als daul slait) overeen, wat neerslaat betekent.

Groeten, Hans.
Theo Horsten (R.I.P.)

Re: De Groningse taal

Bericht door Theo Horsten (R.I.P.) »

Bedankt, Hannes. Dat lijkt inderdaad wel te kloppen.
Jos Komen (R.I.P)

Re: De Groningse taal

Bericht door Jos Komen (R.I.P) »

Hallo Theo,
Mit westewiend, dij deelslagt over dörp en stad
Neerslaat is dus de letterlijke vertaling, maar toevallig stond er vandaag hier op het Hoogeland een harde westelijke wind met zware buien.
Zoals je weet heb ik een prachtig uitzicht tot aan de zeedijk van de waddenzee aan toe en als ik met de hond moet wandelen probeer ik deelslagt zoveel mogelijk te vermijden. :)
Gevoelsmatig vind ik na 3 jaar wonen in Warffum, dat neerslaat toch niet echt het juiste woord is.
De regenbuien slaan hier niet neer, maar ze komen horizontaal met vlagen over je heen en ook al is het westenwind, je hebt tijdens zo'n bui het gevoel alsof de wind uit alle richtingen komt; deelslagt dus.
Deelslagt is volgens mij niet goed in het Nederlands te vertalen, je moet het zelf aan den lijve ondervinden. :lol:
All the best
Jos
g.h.hagels

Re: De Groningse taal

Bericht door g.h.hagels »

Hallo Theo,

Volgens mij is het,

Mit braide waddenzee veur leste kweller sliek ,

Met de brede waddenzee voor de laatste slijk of slik. Vroeger werd er in de
slikken gewerkt , ik denk dat je dat nog wel weet.

Vr Gr Gerrit H Hagels.
Theo Horsten (R.I.P.)

Re: De Groningse taal

Bericht door Theo Horsten (R.I.P.) »

Hallo Gerrit,

Ja, dat stáát er, maar het zégt me niets. Wat wordt daarmee bedoeld?
De kwelder wordt met name genoemd, maar wat is nu de "laatste kwelder"?
Of slaat dat "leste" op het slijk dat sinds het laatste hoogwater op de kwelder is achtergebleven?
Ik snap er nog steeds helemaal niets van. :)

Als het hier niet lukt, stel ik de vraag aan de bron, bij Radio Noord of eventueel direct aan Lianne Abeln.
De tekstschrijver, David Hartsema, kan ik helaas niet meer vragen. Hij overleed in februari 2009 in Zoutkamp. Hij werd 84 jaar.

Afbeelding

David Hartsema schreef zo'n 900 teksten en gedichten, niet alleen in het Gronings, maar ook in het Fries, Nederlands, Frans en Engels. Zo schreef hij ook de tekst van De troubadour waarmee Lenny Kuhr in 1969 het Eurovisie Songfestival won. In 1985 won hij samen met Lianne Abeln de allereerste K. ter Laan Prijs, een prijs die wordt uitgereikt aan personen of instellingen die zich verdienstelijk hebben gemaakt op het gebied van de Groninger taal en cultuur. In 2000 ging de prijs naar Op Roakeldais.

Maar er moeten hier toch Groningers zijn die begrijpen wat er met die eerste regel wordt bedoeld? Kom op, mensen! :-D
Het gaat dus om de regel: Mit braide waddenzee veur leste kweller sliek
Harry Bernd (R.I.P.)

Re: De Groningse taal

Bericht door Harry Bernd (R.I.P.) »

Theo,
Ik denk niet dat je ooit een, voor jou, bevredigend antwoord op je vraag krijgt. De groningse taal is niet eenduidend en heeft door de provincie heen zijn varianten.
Tel daar de dichterlijke vrijheden en de persoonlijke emoties bij op. Het is niet voor niets dat zelfs voor gedichten geschreven in een éénheidstaal als het Nederlands, de achterliggende gedachten van de dichter voor verschillende uitleg vatbaar zijn.
Harry
Theo Horsten (R.I.P.)

Re: De Groningse taal

Bericht door Theo Horsten (R.I.P.) »

Dat is zeer wel mogelijk Harry, maar iemand moet me toch kunnen vertellen of omschrijven wat die eerste regel betekent, hoe ik die moet begrijpen.
Wat lees jij daar, bijvoorbeeld?

Je staat op de dijk en kijkt uit over de brede Waddenzee, ziet het water en het slijk van de kwelder. Je wilt het landschap beschrijven, beschrijven wat je daar ziet en dat doe je dan met de regel: Mit braide waddenzee veur leste kweller sliek. En blokken van bazalt aan het voeteneind van de dijk.
Dat doe je niet zomaar; daar zit een gedachte achter en dat moet je aan een ander kunnen verklaren. Met uitzondering van dat ene woord "deelslagt", dat ik aanvankelijk ook niet kon thuisbrengen, maar dat "neerslaat" zou betekenen, waar ik me best in kan vinden, heeft de rest van de tekst voor mij geen enkele onduidelijkheid, dus waarom zou die allereerste regel dan onverklaarbaar zijn?
Het hoeft geen letterlijke vertaling te zijn, maar wat wordt er bedoeld?

Een woord als "slicht" in "Mien slichte laand", was ook vreemd voor me, maar daar ben ik op eigen kracht uitgekomen. Vind ik trouwens een mooie vondst van David Hartsema. Een mooi oud woord, dat goed in deze tekst past.


Plaats reactie