Navigatie, toen en nu

[Harry G. Hogeboom]

bij een boek uit 1949...

Jan.......je weet het.....Don't judge a book by it's cover!! zeiden wij vroegaah in Salland!
Als die klanten op de brug eenmaal beginnen over " bestekkies maaaak'n" dan is het einde zoek!

[jdbvos]

Ja, Harry, maar dat is ook erg knappe (en al eeuwenoude) wiskunde....
Nou ben ik ooit bestman geweest, een ongediplomeerde stuurman, en ik kon me dankzij wijze lessen van zowel pa als ma aardig redden met het zgn loxodroom zonder astronomische navigatie. Dus als ze mij, zonder me een positie mee te delen, op eoa oceaan dumpen, kan ik alleen maar oost of west in de wetenschap dat je dan altijd ergens op land stuit - maar wélk land kan ik in zo'n voorbeeld nooit weten, behalve noord-,midden-, of zuidAmerika....
Nee, ze varen zonder GPS van bijv vanaf pakkumbeet Melledgan naar pakkumbeet Haverhill, in de winter, bij minstens 8 Beaufort, en constant bewolkte hemel, netjes grootcirkelend naar de bestemming, wat dan enige dagen later rechtvooruit verschijnt....
Zonder GPS welliswaar een beetje bezorgd de hemel bij-dag-en-bij-nacht de wolkenhemel afzoekend naar een gaatje, maar ze komen er !
Zondermeer een knap staaltje vakmanschap en toegepaste wetenschap.
En als ik zo'n nauticus, ondanks de GPS, z'n skill zie trainen/bijhouden mbv een sextant/oktant, gaf mij dat 10m onder de waterlijn toch een vertrouwd gevoel. Iemand op de bok die checkt en re-checkt, en dus wéét waar hij is op deez' aardkloot.
Zo blijven mijn voeten tenminste droog, daar beneden...

[Theo Horsten (R.I.P.)]

Voor mij geen antieke berekeningen

Dan bedoel ik natuurlijk in de laatste vijfendertig jaar of zo, toen ik overschakelde op de calculator. Daarna kwamen ook nog die mooie machientjes die het hele bestek voor je uitrekenden, van Hewlett-Packard en vooral ook van Texas Instruments. Die laatste had ik.Die kon van alles, was programmeerbaar en las zelfs magneetkaartjes. Daar kon je een navigatiemodule instoppen met de hele almanak, dus ook alle sterren en planeten. Toch was ook dat een heel geklooi. Het bespaarde je het uitrekenen van de uurhoek en later de constructie van de MWS, maar hoeveel werk is dat nou helemaal? Een gewone wetenschappelijke rekenmachine en die twee formules ergens op de achterkant van een boekje Mascotte vloeitjes is in feite genoeg.

En dan nog eens wat: wat is eigenlijk antiek? Als we daar, zoals algemeen gebruikelijk, 100 jaar voor aanhouden, dan is het stersbestek nooit antiek geworden, want het gebruik daarvan is nog geen honderd jaar oud. In het vroeger algemeen gebruikte Leerboek der Zeevaartkunde van Van Roon en Haverkamp van 1922 wordt met geen woord gerept over een bestek van twee of meer sterren. Alles over zonshoogtelijnen, niet alleen hoogtelijnen door het hoogtepunt, maar ook hoogtelijnen door het lengte- en breedtepunt en dat dan met allerlei variaties, maar nergens een voorbeeld van een stersbestek. Er voeren een paar zonderlingen rond die wel eens een stersbestek maakten, maar dat was natuurlijk een bestek van niks; daar kon je écht niet op vertrouwen. Dat was in die tijd de agemene opvatting, hoe vreemd ons dat nu misschien ook mag voorkomen. Ik wist dat ik het nog ergens had en na enig zoeken vond ik het: een veelzeggend artikel in het Zeevaartkundig Tijdschrift "De Zee" van 1928, dus zes jaar na het verschijnen van dat boek van Van Roon en Haverkamp ...

• • 

Ik zou die uitspraken van de Raad voor de Scheepvaart met betrekking tot stersbestekken best eens willen lezen, maar hoe vind ik die?
Het is een interessant onderwerp. Toen ik op mijn eerste GHV-schip kwam, de Callisto van Hudig & Veder, hadden we daar een eerste stuurman die eigenlijk al met pensioen was, maar in de zomer graag nog een aflosreis maakte. Ik heb hem vast al eens eerder genoemd. Die had om te beginnen grote bezwaren tegen mijn Kortbestekfatel van Lieuwen, "want dan kon hij me niet controleren", en eigenlijk moest hij ook niks hebben van det berekenen van de hoogtelijn door het hoogtepunt. Hij zwoer nog altijd bij het lengtepunt en het breedtepunt en een circummeridiaansberekening. Gelukkig was Jan van Dam de 2de stuurman het uit principe nooit met hem eens - nergens over - dus die vond dat een prachtige aanleiding om hem van repliek te dienen. "Die jongen" - dat was ik dus - mocht cijferen zoals hij dat wilde en met welke tafel dan ook, zolang de resultaten nou maar goed waren en dat kon iedereen die een bestek kon maken natuurlijk controleren. Dat werd nog een hele rel. Jan van Dam was van oorsprong marconist, maar vanwege de toen nog erg matige verdiensten van een sparks, was hij een jaar aan dek gaan varen en had daarna zijn 3de en 2de rang gehaald. Die sloeg de eerste stuurman om de oren met zijn lengte- en breedtepunt en zijn circummeridiaansgeklooi, alleen maar omdat hij het prachtig vond om die eerste te zieken.

Ja, interessant onderwerp.

[Bob R.I.P.]

Sterbestek. Ik zie dan altijd de leerling van m.s. Rotte half over de kaartentafel hangen terwijl hij aan het cijferen was. Het ging niet al te vlug, daarbij had hij het ook nog druk om een flinke Havanna sigaar aan de gang te houden.De berekening duurde een stief kwartiertje. Ik kon dat zien omdat de radiohut naast de kaartenkamer lag.

[Jos Komen (R.I.P)]

De berekening duurde een stief kwartiertje.

Ach, dat was niet zo belangrijk, je zat meestal in the middle of the bloody ocean als je van je stersbestek afhankelijk was.
Als het bestek eindelijk in de kaart stond zat je alweer 10 mijl verder.

[Erikdepooter]

En jullie weten vast ook nog wel het "leren tellen". Na je waarneming ging het dan van eenentwintig, tweeëntwintig drieëntwintig in gestrekte pas van brugvleugel naar kaartenkamer. Daar de tijdmeter aflezen, je tijdsverloop corrigeren en dan de stand erbij optellen en noteren. Met de gemeten hoogte. Dan weer naar buiten en dat herhaalde zich dus nog 4 á 7 keer. Mind you: brugvleugels op een VLCC zijn best een wandeling!
Bij een "matige kim" (juist ja, Theo!) werd het nog ingewikkelder, want dan ging je naar het hoofddek, waarop de kim door de lagere ooghoogte beter was en werd er van alles heen en weer geroepen, wat natuurlijk ook nog wel eens fout ging.

Dat leren tellen ging ook niet vanzelf. Ik weet nog dat ik tijden lang voorovergebogen boven de tijdmeter zat mee te tellen om het ritme te leren.
Ze hebben het tegenwoordig maar makkelijk. Maar hebben de romantiek van de leuke staphaventjes er voor moeten inleveren.

Voor mijn memoriaal moesten er trouwens ook nog "combi-bestekken" worden gemaakt. Dus een sters-hoogtelijn, met eentje van de maan en een paar Loranlijnen. Hoe gekker, hoe leuker ze dat in Den Haag vonden.

[Jos Komen (R.I.P)]

"combi-bestekken"

Die waren vroeger soms verdomd handig, Erik, als je b.v. een tijdje slecht weer had gehad en Ouessant aan moest lopen dan was de 100 vademlijn in combinatie met een hoogtelijn een betere indicatie van je positie dan het gegist bestek of radiopeilingen.

[Theo Horsten (R.I.P.)]

Waarom tellen als je ook een stopwatch kunt gebruiken? Stopwatch mee laten lopen met de secondenwijzer van de tijdmeter. Stopwatch in de linkerhand, middelvinger op het knopje en met duim en wijsvinger de micrometerschroef draaien. Nooit anders gedaan als ik alleen moest schieten. Of er vroeger al listige lieden waren die een stopwatch aan de handgreep vastmaakten, weet ik niet, maar toen de kwartsuurwerken in de handel kwamen, was er al snel een fabrikant die een digitale stopwatch in de handgreep bouwde, ik meen dat de makers van dat mooie Japanse sextant waarvan me de naam nu even niet te binnen wil schieten, de eersten waren. Bij Cassens-Plath kon je een meloochempje kopen met een stopwatch om aan je sextant vast te maken. Dat is nog steeds te koop, zag ik al goegelend.

-------------------------------------------------------

Niet dat ik die luxe ooit heb gehad, hoor. Ik had gewoon een ouderwetse stopwatch in mijn hand en dat ging uitstekend. Voor elke nieuwe waarneming de secondewijzer opnieuw mee laten lopen met de tijdmeter.
Een stersbestek maken werd pas echt een spannend karwei op een klein bootje met vier man, voor de passaat aan en dan een kapotte autopilot. Of helemaal geen autopilot, bijvoorbeeld op een havenslepertje. Dat betekende op de hand sturen en ook zélf sturen, want met vier man aan boord liep je uiteraard in je eentje wacht. In de avondschemering was er wel iemand die dan even kon sturen, maar 's ochtends niet. Dan moest je je bestek zorgvuldig plannen en voorbereiden. Sterren uitzoeken en zoveel mogelijk van tevoren opschrijven. Schip op koers, naar buiten, schieten, naar binnen, tijd noteren, schip weer op koers, gemeten hoogte noteren, schip weer op koers, volgende hoogte op je sextant instellen, schip weer op koers, naar buiten, schieten, naar binnen enz. enz. enz. Hoogstens drie sterren, anders werd het echt te veel, maar het lukte. Bestek pas uitrekenen als de kok/medewerker algemene dienst met een bakkie boven kwam en even kon sturen.
Nu is me dat maar twee keer gebeurd hoor. Op de Klaas 1, een kruiplijner die ik samen met Brt de Boer en nog twee brave borsten van Hamburg via Buenaventura naar de Bahamas bracht, en een havenslepertje voor St. Eustatius.

Maar ja, je had lol, meneer Sonneberg.

[Janna]

Tellen? Bij van Nievelt Goudriaan liep ik als leerling met een stuurman mee, dus dan was je met z'n tweeen boven.
De een schieten (ik, want ik moest het leren) en de stuurman bij de kaartentafel de tijdmeter aflezen. '
Ik zei 'daar komt-ie - ja', maar dat was helemaal fout.
'Opgepast - stop' moest je zeggen

Jaar lang op die boot gezeten, zonder Decca, Loran of NNSS en toch kwamen we overal

[K.Brouwer]

Toen ik op die Atlantic Line schepen voer van 1969 tot 1980 hadden wij geen stopwatch hoor. Dus was het tellen geblazen als je op de brugvleugel stond en je ster geschoten had en je naar de tijdmeter liep. Dat duurde meestal zeven of acht seconden weet ik mij nog te herinneren.Een keer meegemaakt dat ik een hulpje had die hem voor mij aflas en opschreef. Dat was een 2e wtk die dat sterren schieten ook wilde leren. Voor de rest deed ik het al die jaren alleen. Ook eens meegemaakt dat onze mechanische tijdmeter kapot ging. Dan moest ik de scheepsklok op de brug aflezen. Dat was iets lastiger daar die secondewijzer zo'n rond klokje was met een streepje op de 12, 3, 6, 9, dus
moest je de tussenliggende seconden maar schatten. Dus vergeleek je die tijd met het tijdsein van WWV en wist je het verschil waarmee je rekening moest houden.Hebben nog geprobeerd om hem in het buitenland gerepareerd te krijgen doch dat lukte niet. Nieuwe aangevraagd en kregen na twee maanden een kwarts tijdmeter opgestuurd. Dus tijdmeter opwinden was nu v.v.t.
Die ouwe was zo slim om die kapotte mee naar huis te nemen en heeft hem daar laten repareren
In '83 kregen we SatNav dus toen was het snel gedaan met het schieten.

Groeten, K.Brouwer